ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM V

Свети Григориј Синаит

1. Глави за заповедите и догмите.
2. За заканувањата и ветувањата.
3. За помислите, страстите и добродетелите.
4. За безмолвието и молитвата.

1. Никој не може да стане вистински разумен пред да ги придобие чистотата и бестрасноста; чистотата сме ја загубиле преку нашите неразумни наклоности, а бестрасноста – преку огревовената состојба на телото.

2. Вистински разумни се само оние, кои се покажале свети преку придобивање на чистотата. Од оние што се мудри со зборови никој немал чист разум, затоа што својата разумна сила ја губат со своите грешни помисли. Духот на мудроста на овој век, кој е богат со многу зборови, само привидно покажува големо знаење, а е исполнет со најдиви помисли, а всушност е лишен од вистинската премудрост, вистинското соѕерцание и знаење за она што е неразделно и единствено.

3. Под знаење на вистината разбери го нејзиното лично благодатно чувство. Останатите мисли треба да ги нарекуваме пројавување на нејзиното разбирање и посочување на нејзините предмети.

4. Оние што ја загубуваат благодатта, ја губат заради неверувањето и мрзливоста; а оние што одново ја добиваат, се удостојуваат со неа за својата вера и ревност. И верата и ревноста постојано напредуваат, а силите што им се спротивставуваат – отстапуваат и се повлекуваат.

5. Да се падне во скаменета нечувствителност е исто што и да се биде мртов, а да се биде слеп со умот е исто како кога е човекот телесно слеп. Оној што станува нечувствителен се лишува од животворната сила, а оној што не гледа со својот ум – се лишува од божествената сила, која дава сила за гледање и да се биде виден.

6. Малкумина се оние што добиваат од Бога сила и премудрост, зашто силата е учесничка во божествените блага, а премудроста ги пројавува. Учествувањето во овие блага и нивното предавање на другите е навистина божествена работа која е над човечките сили.

7. Вистинско светилиште, уште пред идниот живот, е човечкото срце кога во него нема лоши помисли, срце во кое дејствува Светиот Дух. Зашто, сѐ што се извршува таму е духовно и оној што не придобил вакво срце, дури и заради придобивање на некои од добродетелите, претставува камен, погоден да биде употребен при градба на храм, но тоа самото не е храм и не Му богослужи на Духот.

8. Човекот е создаден за негниење; таков и ќе воскресне, но не е неизменлив; тој има сила, според своја желба, да се измени или да не се измени. Човековата желба не е во состојба да ѝ даде на својата природа потполна неизменливост; само неизменливата изменливост е во идниот живот.

9. Гниењето е рожба на телото. Да се јаде храна и да се исфрла она што е непотребно, да се држи главата гордо и да се спие лежејќи, – тоа им припаѓа на ѕверовите и на животните, на кои сме станале слични и ние, преку непослушноста; сме отпаднале од овие дарови, дадени од Бога, и сме станале разумни животни и божествени ѕверови.

10. Рајот е двоен – земен и духовен, Едемски и благодатен. Во Едем Бог посадил најразновидни миризливи растенија. Тој не е ни потполно гниежлив, ни потполно не гниежлив. Поставен среде гниежливост и не гниежливост, тој е секогаш изобилен со плодови и со најразновидни цвеќиња; плодовите во него се зрели и недозреани. Дрвата што паѓаат и зрелите плодови се претвораат во земја со пријатна миризба, без смрдеа на гниење, како кај дрвата на овој свет. Ова доаѓа од преизобилството на благодатта од осветувањето, која е секогаш присутна.

11. Создаденото првобитно не било создадено гниежливо, туку потпаднало. Според Светото Писмо: „Секое создание со нетрпение го очекува откривањето на синовите Божји, зашто и созданиото не ѝ се покори на суетата доброволно, туку по волјата на Оној Кој ги покори“ (Рим. 8, 19-20). Оној што го обновил Адама, Тој го обновил и осветил создаденото, но од гниењето уште не го избавил. Некои ова избавување од гниењето го разбираат како изменување во подобра состојба, а други како совршена промена на земното.

12. Оние што ја примаат благодатта се како да зачнале и како да Го носат во себе Духот; а тоа што го отфрлаат божественото семе или поради паѓањето во грев е или што се отфрлани од Бога поради нивното општење со ѓаволот, кој се крие внатре во луѓето. Благодатта нѐ напушта поради дејството на страстите; затоа што се насладуваме со страсните наслади. Се лишуваме од благодатта поради дејството на гревот. Сластољубивата и гревољубивата душа ја загубува благодатта; ја отфрла, па преку тоа станува живеалиште на страстите, за да не кажеме на демоните, во сегашниот и во идниот живот.

13. Гревот се скротува и се заменува со радост и со ништо друго, освен со храброст и милостина; тие ги уриваат изградените зидови на утврдениот град; храброста – ги победува надворешните непријатели на душата, а милосрдноста – внатрешните.

14. Многумина што ги извршуваат заповедите, се чини дека одат по правиот пат, но тие не пристигнуваат во градот каде што тргнале; остануваат надвор од него. Тоа е затоа што погрешно одат, на раскрсниците тргнуваат по погрешен пат, се оддалечуваат од царскиот пат, тргнуваат по патот на пороците, кои се слични на добродетелите. Зашто, вистинското извршување на заповедите, не само што не трпи ни недостаток, ни излишност, туку ја бара богоугодната цел – извршување во сѐ само на Божјата волја. Ако не се постапува вака, тогаш е попуст целиот труд, зашто без ова не можеме да одиме по Божјиот пат. Во секоја наша работа треба да ја имаме предвид посочената цел: извршувањето на Божјата волја.

15. Кога одиш по патот на извршувањето на Божјите заповеди – во срцето свое барај Го Господа. Кога го слушаш свети Јован Претеча, кој извикува во пустината и на сите им заповеда: „Подгответе го патот на Господа, израмнете ги патеките Негови“ (Марко 1, 3), под овие зборови се разбираат заповедите на срцето и на дејствувањето, зашто е неможно да се оди по правиот пат на заповедите и на дејствувањето без праведноста на срцето.

16. Кога ќе чуеш како во Светото Писмо, со пророчки зборови, се извикува: „Твојот жезол и Твојата палка ме успокојуваат“ (Псал. 22, 4), тогаш разбери ја под овие зборови Божјата промисла и судот, а во морална смисла – пеењето на псалмите и молитвата, зашто, како што пишува апостолот: „Но судејќи нѐ, Господ нѐ превоспитува“ (1. Кор. 11, 32), а Господ нѐ превоспитува со Својот жезол за да нѐ поучи и да нѐ обрати. Тој ги превоспитува со Својот жезол и оние што стануваат против нас и со жезолот на нашето смело пеење на псалмите, кога се утврдуваме преку молитвата. Имајќи ги на овој начин и жезолот и палката во рацете на нашиот дејствителен ум, да не престанеме да накажуваме и да се накажуваме додека потполно не Му се предадеме на Бога, на Неговата божествена промисла, за да се избавиме од сегашниот и од идниот суд.

17. Сообразно со Божјата заповед, треба, пред сѐ, да ја претставуваме општата заповед за спомнување на Бога, во која се вели: „Да Го помниш Господа, твојот Бог“ (5. Мој. 8, 18). Зашто, тоа од што загинуваме, ако работиме спротивно на тоа, ќе бидеме запазени и спасени. Загинуваме од заборавањето на Бога. Тоа ги покрива со темнина заповедите и нас нѐ онеспособува за извршување на секое добро.

18. Подвижниците преку извршување на двете заповеди се враќаат во древното достоинство. Тоа се заповедите за послушноста и за постот; зашто од она што им е спротивно на нив влегло злото во родот на смртните. Оние што со послушност ги извршуваат заповедите, побрзо се издигнуваат кон Бога, а со постот – издигнувањето е пополека. Послушноста повеќе одговара за почетниците, а постот е за средните, кои се умозрителни и храбри. Но, да се исполни исполнувањето на заповедите, а особено послушноста кон Бога, е многу тешка задача; неа можат да ја исполнат само малкумина. Тоа е многу тешко и за најсилните и за најхрабрите.

19. „Законот на Духот, кој дава живот во Христос Исус“ (Рим. 8, 2), за кој говори апостолот, дејствува и говори во срцето; како напишан – дејствува во телото и телесно го исполнуваме. Тој закон го ослободува умот од гревовниот закон и од смртта; тој дава можност тајно да се фарисејствува, и тогаш, кога видливо ги исполнуваме законите со нашето тело и одиме видливо според словото на законот.

20. Составот на заповедите, на дело исполнувани, кој е претставен во духот, во телото е составен и сврзан, според сите сили на човекот, нараснува за да се соѕидува во љубов (сп. Ефес. 4, 16), го покажува човекот таков каков што е, совршен или не совршен, судејќи според преуспевањето. Притоа, делата според заповедите се тело; добродетелите, распоредени според внатрешното расположение коски; Божјата благодат – тоа е живата душа, која поттикнува кон извршување на заповедите и помага при извршувањето. Степенот на ревноста во израснувањето во Христа го покажува човекот или како младенец или како совршен, во сегашниот или во идниот живот.

21. Оној што сака да расте во делата според заповедите – добродетелите и праведноста, тој треба да се труди да најде духовно и вистинско млеко на мајчинската благодат, зашто со вакво млеко се храни секој, кој сака да порасне во Христовата возраст. Како што млекото им дава на младенците благодат од градите на премудроста, а со него им дава и топлина, и како што медот им дава на сиромасите развеселување – за очистување, така и премудриот Соломон вели: „Од устата твоја капе восочен мед, невесто, мед и млеко од јазикот твој“ (Песна 4,11). Со овие зборови Соломон, преку зборот „млеко“ ја искажал хранителната сила на Духот, од која се расте, а со зборот „мед“ ја изразил силата на Духот, која очистува. И великиот апостол, укажувајќи на различните дејства на Духот вели: „Јас, браќа, не можев да ви зборувам како на духовни, туку како на телесни, како на деца во Христа. Со млеко ве напоив, а не со јадење, зашто уште не можевте да го примите, а и сега уште не можете“ (1. Кор. 3,1-2).

22. Оној што сака да ги разбере заповедите без да ги извршува, кој сака тоа да го постигне преку учење и читање, тој е сличен на човек што сенката ја замислува дека е вистина. Вистината ја сфаќаат само оние, кои опитно ја доживеале во својот живот; оние што не ја познале вака, кои лично не ја доживеале, а сакаат да ја сфатат и да ја разберат, тие сакаат да ја најдат во избезумената премудрост. Ваквите, апостолот ги именува душевни и вели: „Телесниот човек не го прима она што е од Божјиот Дух: за него тоа е безумство; и не може да го разбере, зашто тоа треба со помошта на Духот да се испита“ (1. Кор. 2, 14), иако таквите се големеат и велат дека ја знаат вистината.

23. Како што телесното око ги гледа буквите и со помош на буквите ја наоѓа смислата на напишаното, така и човечкиот ум, кога ќе се очисти и ќе дојде до некогашното достоинство, – Го гледа Бога и од Него добива божествени знаења. Место книга, – тој Го има духот, а место перо, – ги има мислата и јазикот. Во псалмот читаме: „Јазикот ми е како трска на брзописец“ (Псал. 44, 1), а место мастило – светлина. Оној што својата мисла ја потонува во светлината, тој со неа ги испишува и со Духот божествените зборови во чистите срца на оние што го слушаат. Тогаш ќе го познае она што е речено: „И ќе бидат сите од Бога научени“ (Јован 6, 45), и Бог „го учи човекот на знаења“ (Псал. 93, 10).

24. Законот на заповедите разбирај го како непосредна вера, која дејствува во срцето. Зашто, од неа произлегува секоја заповед која ги просветува душите, во кои тогаш се пројавуваат плодовите на вистинската и плодотворна вера, какви што се: љубовта, која е целтта на совршенството, смирението – како особен Божји дар и зајакнување на сѐ.

25. Православието е вистинско знаење на видливите и невидливите работи; на видливите – на оние што ги примаме со нашите сетива, и невидливите – духовните, разумните и божествените.

26. Православието нѐ учи да ги знаеме двете догми на верата: трите ипостаси во Света Троица, да ги соѕерцаваме и да ги знаеме Отецот, Синот и Светиот Дух – неслеано и неразделно, како и двете природи во Господа Исуса Христа во едно лице; да Го исповедаме и да Го знаеме Единиот Син пред воплотувањето, а по воплотувањето – Него: во две природи и со две волји, Божја и човечка – прославуван неслиено.

27. Роденост, нероденост и исходност, тоа се трите неизменливи и непреодни својства на лицата на Пресвета Троица, кои треба со побожност да ги исповедаме: неродениот и беспочетниот Отец, родениот и собеспочетниот Син и соприсносуштниот Свети Дух, Кој исходи од Отецот и се испраќа и дава преку Синот. Вака го води и учи свети Јован Дамаскин.

28. Благодатната вера сама, помагана од извршувањето на заповедите, би нѐ довела до спасението, кога би ја пазеле во сила, кога мртвата вера, верата што не дејствува, не би ја ставале место живата вера во Христа, верата што дејствува. За верникот е доволно да ја задржи во себе живата вера во Христа и со неа да го устројува својот живот. Но, сега незнаењето ги учи побожните да ја знаат верата на зборови, мртва и безживотна, а не живата и благодатна вера.

29. Света Троица е проста единица; не е слиена; Троица е во единица и е неслиена; триипостасниот Бог никогаш ги нема во себе слиени ипостасите.

30. Бог во сѐ се разбира и познава триипостасно. Он содржи сѐ и промислува за сѐ преку Синот и Светиот Дух; и ниеден од Нив, каде и да се спомнува, – не се именува и не се мисли дека е надвор од Света Троица или одделно од другите лица.

31. Како што во човекот има ум, слово и дух; и ни умот не бива без словото, ни словото без духот, туку секогаш се едно во друго и сами за себе. Умот говори преку словото, а словото се пројавува преку духот. Според овој пример, човекот носи во себе блед одраз на неискажливата и началообразната Света Троица и со ова покажува дека е создаден според Божјиот образ.

32. Отецот е умот, Синот е словото, а Светиот Дух е духот, како што учат светите богоносни оци, изложувајќи го догматското учење за пресуштната и преестествена Света Троица, за едниот Бог во три лица. На овој начин тие ни ја предаваат вистинската вера, како ленгер на надеж. Да се знае Бог, според она што говори Светото Писмо, тоа е коренот на бесмртноста, а да се знае силата на триипостасната единица, значи – да се знае целата вистина. И искажаните зборови во Светото евангелие: „А животот вечен е тоа, да Те познаат Тебе Единиот вистински Бог, и испратениот од Тебе Исус Христос“ (Јован 17, 3). Значи, треба да веруваме и да знаеме дека Бог е во три лица и дека Господ Исус Христос, Божјиот Син има две природи и две волји.

33. Маките се различни, како што се различни и наградите. Сите вистински маки се во адот, според зборовите на Светото Писмо: „Во земјата на темнината и смртната сенка, во земјата на густата темнина“ (Јов 10, 21-22), каде што живеат грешниците пред Судот и каде се враќаат пак – по изречувањето на последниот Божји Суд. Зашто, што друго значат следниве зборови од Светото Писмо: „Ке се вратат во пеколот сите грешници“ (Псал. 9, 17) и: „Тие се како овци затворени во пеколот, смртта им е пастир“ (Псал, 48, 14), ако не Последниот Суд и вечната осуда?

34. Огинот, темнината, црвот и катранот им соодветствуваат на страстите: на секаков вид сладострастие, на сеобемната темнина на незнаењето, на ненаситната жед за телесните наслади, на одвратната гревовна смрдеа, кои се всушност почетоците на адските маки, кои почнуваат уште во текот на земниот живот да дејствуваат во душите на грешниците, кога ќе се вкоренат со силата на долгата навика.

35. Страстните навики се зачетоци на адските маки, како што се дејствителните добродетели – зачетоци на небесното царство. Треба да ги разбереме и да ги именуваме добрите дела како дејствување според заповедите, а преку добродетелите – да ги вкоренуваме добрите расположенија. Исто така, гревовните дела и гревовните расположенија се разликуваат меѓу себе.

36. И идните награди и идните казни се вечни, иако некои мислат поинаку. Божјата правда на едни им дава вечен живот, а на други вечни маки. И едните и другите, во зависност од тоа дали некој својот живот го живеел добро или лошо, добива награда или казна за своите дела, а колку и какви ќе бидат наградите и казните, се одредува според добродетелите и страстите кои биле вкоренети со силата на навиката.

37. Сладострасните души се како огнени езера; во нив, како во смрдливи мочуришта, смрдеата на страстите ги храни црвите на невоздржливоста, кои никогаш не спијат, како и незадржливата похот на телото; ги храни и змиите, жабите и пијавиците на лошите похоти, како и нечистите и погубни помисли и бесови. Ваквата душевна состојба станува зачеток на тамошните адски маки.

38. Како што се зачетоците на идните маки присутни во душите на грешниците, така се и зачетоците на идните блага присутни во срцата на праведниците; тие дејствуваат духовно и се вкусуваат. Зашто, царството небесно е добродетелниот живот, како што се и адските маки последица на страсните навики.

39. Ноќта што доаѓа, според зборовите на Господа, е идната темнина, „кога не ќе може никој да работи“ (Јован 9, 4) или, според едно друго толкување, тоа е Антихристот, кој и се именува ноќ и темнина; или, во морална смисла, тоа е постојано, деноноќно неработење, кое, како и темната ноќ, ја убива душата во ноќта на нечувствителноста.

40. Судот на овој свет е поради неверувањето, според евангелските зборови: „Кој не верува, тој е веќе осуден“ (Јован 3, 18), Исто така, Бог суди и кога го пресекува животот на грешникот и кога го обраќа во нов подобар живот. Зашто, праведниот Божји суд се раководи и со расположението на слободната волја, па или ги накажува лошите или ги милува и наградува праведниците, едните ги овенчува со вечна слава, а другите ги испраќа во пеколот.

41. Ако нашата природа не биде запазена непорочна со силата на Светиот Дух, ако не биде очистена, како што треба, тогаш таа не може да биде и едно тело и еден дух со Христа, ни сега, ни во идниот живот. Зашто, на сеопфатливата сила на Светиот Дух, Кој соединува сѐ нема да биде член на Христовото тело, ако овде не биде учесник на Божјата благодат и, ако ја нема вистината за Христа преку образот на разумот.

43. Царството небесно е слично на богоизградената скинија, зашто и тоа во идниот живот, слично на Мојсеевата скинија, ќе има две завеси; зад првата завеса ќе влезат сите што биле осветени со благодатта, а зад втората завеса само совршените.

44. Тамошните различни степени на состојбите спасителот ги нарекол многу живеалишта. Царството е едно, но внатре, во себе, има многу разлики, според разликите меѓу оние што ќе влезат во него, според разликата на добродетелите и знаењето, според степенот на обожувањето. Зашто, како што вели апостолот: „Друг е блесокот на сонцето; друг е блесокот на месечината, инаков е, пак, на ѕвездите; па и ѕвезда од ѕвезда по блесокот се разликува“ (1. Кор. 15, 41), и покрај тоа што сите блескаат на божественото небо.

45. На ангелите им е некако подобен оној, кој, како да е бестелесен, умот свој го очистил со своите солзи, душата ја воскреснал со силата на духот, како и телото, потчинувајќи му го на разумот, го направил светловидно и огнено.

46. Телото ќе биде земно и негниежливо, без течности и дебелина; неискажливо претворено од душевно – во духовно, така што ќе биде и земно и небесно. Такво какво што било создадено во почетокот, такво и ќе воскресне, за да биде сообразно на образот на Синот Човечки – според целосното негово обожување, преку соединувањето со Христа.

47. Земја на кротките е небесното царство или боговечна состојба на Синот Божји, во Кого сме навлегле или навлегуваме, откако го примаме благодатното раѓање на посинувањето и обновувањето во воскресението. Или светата земја е обожена природа; или, според едно друго толкување, е наследувана од вистинските светии. Таа е тишина, која никогаш не се бранува, или божествен мир, кој го надминува секој ум, а во оваа и ваква земја ќе се всели родот на праведниците.

48. Ветената земја е бестрасноста, во која тече радоста на Светот Дух, како мед и млеко.

49. Светиите во небесното царство разговараат меѓу себе со внатрешни зборови, изговарани од Светиот Дух.

50. Ако не знаеме какви нѐ создал Бог, нема да дознаеме ни какви нѐ направил гревот.

51. Овде се еднакви според Духовната возраст оние, кои ја достигнале полнотата на совршенството во Христа.

52. Тие што имаат труд ќе имаат и награда. А колку се и какви се тие трудови, каква е нивната мерка и состојба, таму ќе биде точно објавено.

53. По ум, не гниење и обоженост, рамни на ангелите ќе бидат светиите, како синови на воскресението.

54. Велат дека во идниот живот ангелите и светиите никогаш нема да престанат да преуспеваат во умножувањето на добрините, стремејќи се кон сѐ поголеми блага. Во другиот живот нема да има преминувања од добродетелта во гревот.

55. За совршен сметај го оној што го примил подобието на Христовата возраст, како некаков залог; во идниот живот силата на обоженоста ќе биде совршена.

56. Во идниот век секој ќе има таков степен на обоженост, во каков степен е совршен сега во духовната издигнатост.

57. Велат дека е вистинска слава знаењето или духовното соѕерцание или точното разбирање на догматските вистини и познавањето на вистинската вера.

58. Духовната восхитеност е целосно издигнување на душевните сили кон она што се знае за прекрасната Божја слава. Или: тоа е чиста и целосна устременост на умот кон суштината во безграничната сила. Оваа восхитеност кон небото не им е својствена само на душевните сили, туку и на самите чувства, кои преминуваат преку своите граници.

59. Има два вида восхитување во духот: едното е – кога се вдлабочуваме во срцето со заборавање на сѐ, а другото е – издигнување зад границите на сѐ што постои. Првиот степен им е својствен на оние што се само просветени, а вториот – на оние што се совршени во љубовта. И во двата случаи, умот, во кој дејствуваат, е вон од сознанието за надворешните односи: зашто божествената љубов е духовен устрем со мислите кон најдоброто, устрем што опијанува, со што се одзема сознанието и чувството за надворешните односи.

60. Почетокот и причината на помислите се наоѓа во разделбата на човековото сознание, кое било едновидно и едноставно, кое било загубено со паѓањето во гревот, со што го загубило и спомнувањето за Бога, па станало од едноставно сложено и од едновидно – разнообразно и почнало да ги губи своите сопствени сили.

61. Лекувањето на ова сознание од ова лукаво и погубно спомнување на помислите е враќањето кон древната едноставност. Орудието на злото, непослушноста, не само што го растроило спомнувањето за доброто, туку ги разорило и сите негови сили, помрачувајќи ги и природните желби за придобивање на добродетелта. Спомнувањето се лекува со постојаното спомнување за Бога, кое се утврдува со дејството на молитвата, во која, откако ќе се соедини со Духот, преминува од природна – во натприродна состојба.

62. Причината на страстите се грешните дела, а причината на помислите се страстите; на мечтаењата – помислите, а на мислењата – спомнувањето; на спомнувањето – заборавањето на она што е вистинско и потребно; заборавањето е мајка на незнаењето, незнаењето – на мрзливоста; а мрзливоста се раѓа од похотна желба; а похотната желба е мајка на превратното движење, а ваквото движење е дејствување на лошите дела; а лошите дела се плод на неразумните склоности кон злото и прилепување кон земното и грешното.

63. Во мисловната сила на душата се раѓаат и дејствуваат помислите, во раздразнителниот дел дејствуваат ѕверските страсти, а во пожелната – животинските похоти, во умот – мечтателните вообразби, а во расудувањето – разновидните мислења.

64. Наидувањето на лошите помисли е течење на река. Во нив се наоѓа предлогот за грешење, а потоа настанува согласувањето со гревот, кој е како надојдена река, која го наводнува и исполнува срцето.

65. Влажната сласт, блудната страст и жалоста по материјалните придобивки, сметај ги за длабока јама – исполнета со тиња; кога е пренатоварен со нив, острастениот ум, со своите помисли потонува во длабочината на очајанието.

66. Страсните помисли ни изнесуваат слики на страсни предмети. Дејството на помислите е материјално, но тие напомнуваат и привлекуваат кон материјалното и стануваат причина за телесните гревови.

67. Лошите помисли се зборови на демонските сили и претечи на страстите, зашто не е можно да се направи добро или лошо, ако пред тоа немаме соодветна помисла во себе. Лошата помисла е невидливо движење на некаков предлог за грев – за некаква грешна работа.

68. Работите сами за себе раѓаат едноставни помисли, а демонските помисли раѓаат лоши помисли. Природните помисли се разликуваат од противприродните и од претприродните.

69. Помислите за миг се менуваат едни во други: природните – во противприродни, и оние според природата – во такви што се над природата. Демонските предлози се прилепуваат кон сѐ, па дури и кон она што е божествено.

70. Забележи дека пред помислите стојат нивните причини, пред мечтаењата – помислите, пред страстите – мечтаењата, пред демоните на страстите или како некаква верига, правена од лошите духови. Сето ова се држи едно со друго. Но, без демоните овде не станува ништо: ни мечтаењето прави слики, ниту страста дејствува без скриената демонска сила. Впрочем, тие добиваат сила над нас повеќе поради нашата невнимателност.

71. Демоните го наполнуваат нашиот ум со слики, или поточно, тие самите се обликуваат во слики и својот предлог го внесуваат во нас сообразно со навиката и дејството на најсилната страст во душата, зашто преку овие страсни навики тие се користат за размножување на страсните вообразби во нас, на дури и во нашите соништа, нашето мечтаење го прават преполно со вообразби, при што демоните земаат вид на свињи, магариња, на бесрамни жени – огновидни, а понекогаш и како невоздржливи ѕверови; бесовите на гневот понекогаш се појавуваат во вид на многубошци, понекогаш на лавови, бесовите на стравот понекогаш земаат вид на измамници; бесовите на непостојанството – на Идумејци; бесовите на пијанството – како Сарацени; бесовите на алчноста за богатење – како волци и тигри; бесовите на лукавството – како змии eхидни и лисици; бесовите на бесрамноста- како кучиња; бесовите на мрзливоста – како мачки. Бесовите на блудот понекогаш се претвораат во змии, чавки и сколовранци. Во птици се покажуваат најмногу воздушните бесови. Нашата фантазија на три начини ги видоизменува бесовските вообразби, поради трите дела на нашата душа, давајќи ги во вид на птици, ѕверови и животни, соодветно на своите три дела – желбената, раздразнителната и мисловната. Против овие три дела на душата востануваат тројца кнезови на страстите, според тоа од каква страст страда душата, соодветно со тоа тие земаат и посебен вид и со него ѝ пристапуваат на душата.

72. Бесовите на гревовната сласт често пристапуваат како оган и како распален жар. Сластољубивите бесови ја распалуваат пожелната сила на душата, но притоа го збркуваат и помрачуваат и разумниот дел на душата. Причината на похотната распаленост, збркувањето на мислите и помрачувањето на душата се наоѓа главно во страсната сласт.

73. Ноќта на страстите е темнина на незнаењето. Ноќта е област, во која се раѓаат страстите, во која владее кнезот на темнината и во која ѕверовите полски, птиците небески и отровните лазачи, сфатени преносно, како духови на злобата рикаат и бараат да нѐ проголтаат како храна за себе.

74. Кога дејствуваат страстите, едни од помислите одат напред, а други по нив: напред одат мислите на мечтаењето (изменувањето на сликите), а по нив се – страсните помисли, кои се поттикнувани од тие слики. Страстите одат пред бесовите, а бесовите одат по страстите.

75. Почетокот и причината на страстите е злоупотребувањето, на злоупотребувањето -склоноста, на склоноста – движењето на пожелната навика, доживувањето на желбата е демонски предлог; тој е од демоните, а него го допушта Божјата промисла – за да се покаже какво е нашето самовластие.

76. Отровот на смртното гревовно бодило е страсната навика на душата, зашто тешко се изменува животот на оној што доброволно им робува на страстите.

77. Страстите се именуваат различно: се делат на телесни и душевни. Телесните се делат на страдални и гревовни, а страдалните понатаму се делат на: оние што се поврзани со претрпување на болки и накажувачки. Душевните страсти се делат на: раздразнителни, похотливи и мисловни; мисловните се делат на: тие што се сврзани со вообразби и оние што се сврзани со расудување. Од сите нив едни се доброволни – како злоупотребување, а другите се по неопходност, кои се нарекуваат од светите отци „несрамни“ страсти, кои имаат природни својства.

78. Едни страсти се телесни, а други се душевни; едни страсти се похотти, другите се раздразнувања, а други, пак, се мисловни, а од овие едните се страсти на умот, а другите страсти на расудувањето. Сите тие на разни начини се соединуваат едни со други и дејствуваат една на друга, а во зависност од ова се изменуваат.

79. Страстите на раздразнетоста се: гневот, огорченоста, готовноста за карање, раздразнетоста, дрскоста, надуеноста, горделивоста, вообразеноста и други слични на овие. – Страсти на пожелноста се: алчноста за богатеење, развратот, невоздржливоста, ненаситноста, сластољубието, среброљубието, самољубието, која е најлошата од сите страсти. – Страстите на телото се: блудот, прељубодејството, нечистотијата, угодувањето на стомакот, мрзливоста, расеаноста, љубовта кон светот и кон животот и други слични на овие. – Страстите на зборовите и на јазикот се: неверувањето, хулата, лукавството, подмолноста, љубопитноста, неискреноста, навредувањето, клеветата, осудувањето, понижувањето, брборењето, неискреноста, лицемерството, лагата, срамното зборување, невоздржливоста во зборувањето, измамата, подбивањето, себеиздигнувањето, човекоугодувањето, престапувањето на дадената заклетва, празнословието и друго. – Страстите на умот се: преценувањето на себеси, горделивоста, фалењето, спорењето, суровоста, самозадоволството, противречноста, непослушноста, мeчтаењето, измислувањето, желбата за самоистакнување, славољубието, гордоста првата и последната од сите зла. – Страстите на мислите се: талкањето на мислите, лекомисленоста, заробувањето на мислите, омрачувањето, заслепувањето, одбегнувањето од работа, мисловните демонски предлози, сосогласувањето, неверноста, отстапувањето и други слични на овие. Со еден збор, сите хулни мисли, чувства и расположби, несообразни со нашата природа, се мешаат по сите три сили на душата, како што е случајот и со добрите сили на душата, кои се сообразни со нашата природа.

80. Давид со воодушевеност вака извикува кон Бога: „Се восхитувам на Твоето знаење, – тоа е превисоко, не можам да му пријдам!“ (Псал. 138, 6). Ова е недостижно за мојот слаб ум и за моите сили.

81. Достојно е за истражување: зошто богоносните отци го нарекуваат гневот еднаш како израз на телесните, а другпат – на душевните сили. Говориме дека зборовите на светиите не се согласни по ова прашања, но, ако вистински го испитаме ова прашање, ќе видиме дека и едните и другите се во право. Душата сама по себе има сила да сака и храбра енергија да го прави тоа што го сака; тоа е нејзината раздразнителна сила. Но, бидејќи е создадена разумна и духовна, таа не ги добила заедно со своето битие похотите и гневот, како што го добила првобитно и телото, кое е создадено негниежливо, немало во себе течности, од кои отпосле се родиле похотата и лутината. Затоа, кога господари во него плотта, похотата и гневот им се спротивставуваат на душевните желби, а кога тоа што е умртвено му се потчини на разумот, тогаш тие ѝ се покоруваат во правењето добро.

82. Кога душата преку вдувнувањето на жив дух од страна на Бога, – таа била создадена разумна и мисловна, тогаш Бог заедно со неа не ги создал во неа ни лутината, ни животинската похот; Тој тогаш ги вложил во неа само желбената сила и храброста за исполнувањето на нејзините желби. Исто така, и кога го направил телото на човекот, Тој во почетокот не вложил во него ни гнев ни неразумна похот; дури по паѓањето во грев – човековата природа станала смртна, гниежлива и животинска. Богословите говорат дека телото е создадено негниежливо, какво што и ќе воскресне, како што е неговата душа создадена нестрасна. Но, како што душата имала слобода да згреши, така и телото имало можност да биде подложено на гниење и распаѓање, Па така, и душата и телото станале распадливи, затоа што според природниот закон на меѓусебното соединување – биле изложени и на меѓусебно влијание, при што душата станала страсна под влијание на демоните, а телото станало подобно на неразумните животни и потпаднало на гниење и распаѓање. Соединувајќи се на тој начин, нивните заеднички сили составиле едно суштество – слично на животинското, бесмислено и неразумно, потчинето на гневот и на похотата. Ете, како човекот, како што е речено во Светото Писмо: „И човек со почест ова не го разбира; па заприлегува на животните, со кои се поистоветува“ (Псал. 48, 12).

83. Почетокот и изворот на добродетелите е добрата слободна волја или желбата кон доброто, зашто Бог е причината и изворот на секое добро. – А почетокот е верата, поточно – Христос, каменот на верата; Христос – почетокот и основата на сите добродетели, бидејќи во Него стоиме и го изградуваме секое добро дело. Тој е аголниот камен, Кој нѐ врзува со Себе и скапоцениот бисер и, барајќи го, монахот навлегува во длабочината на безмолвието и сите свои желби ги предава на послушноста према заповедите, та преку тоа да го придобие скапоцениот бисер.

84. Добродетелите се еднакви меѓу себе во тоа, што на крајот на краиштата сите се сведуваат на едно и водат кон една цел: сите добродетели прават една потполна целина. Но, има добродетели, кои се поголеми од другите добродетели, такви кои што соединуваат во себе и многу други добродетели, па дури и сите други добродетели, каква што е божествената љубов, смирението и божествената трпеливост. За трпеливоста говори и самиот Господ Исус Христос, велејќи: „Со трпение спасувајте ги душите свои“ (Лука 21, 19). Не рекол; со вашиот пост или со вашето бдение. Под трпение го разбирам она што станува со Божја помош и кое е добродетел – царица на Добродетелите и основа на храбрата смелост. Таа е самата по себе мир во бранувањата, смирување на бурите и непоколеблива тврдина на оние што ја придобиле. Оној што ја придобил трпеливоста во Исуса Христа, нему не можат да му нанесат зло ни оружјата, ни копјата, ни големите војски, па ни самите демонски множества, ниту многубројните фаланги на противничките сили.

85. Добродетелите, иако се раѓаат една од друга, своето битие го имаат од трите душевни сили; сите, освен божествените. Зашто, причината и почетокот на четирите божествени добродетели, од кои се и во кои се содржат сите други добродетели: мудроста, храброста, целомудрието и правдата, е божествената духовна премудрост, која се движи четворно во умот. Но, не ги произведува сепак сите заедно, туку секоја од нив поодделно во свое време: едната, како светлина; втората, како сила животворна и како постојано движење; третата – како осветувачка и очистителна сила; четвртата како роса на непорочност која дава радост и разладување од горештината на страсната вжештеност. На секого му дава, како што е речено, според преуспевањето; на совршениот му дава совршено дејствување.

86. Опитите на добродетелите, кои се извршуваат ревносно и со усилби, не ѝ даваат на душата совршена надеж, ако не бидат свртени кон ова што е суштествено со силата на благодатта. Секоја од нив има своја одделна дарба и дејство кое ѝ е својствено, и тогаш кога ќе биде подарена, оттогаш се запазува неизменета и неизменлива. Зашто, оној што се удостоил да ја добие и да ја има благодатта во себе, како жива душа, ја има за да може да ја извршува добродетелноста. Без благодатта сите добродетели се мртви и оние коишто навидум ги имаат или со дела ги исполнуваат, од нив останува сенка и привид, а не и вистински лик.

87. И така, има четири почетни добродетели. Тоа се: храброста, благоразумноста, целомудрието и правдата. И има други морални особености, кои произлегуваат од нивното изобилство или од нивната оскудност и кои следат непосредно од нив, кои ги нарекуваме пороци или добродетели. Покрај храброста се движат дрскоста и стравот; покрај благоразумието – лукавството и недосетливоста; покрај целомудрието невоздржливоста и нечувствителноста; покрај правдата алчноста за богатење и неправдата. А среде нив се движат не само почетните добродетели, кои се над секаква излишност и недостапност, туку овде има и одделни добри дела. Во оние што се во средината е добрата слободна волја во правдината на срцето, а во другите, во страничните – расипаноста и високото мислење за себе. За тоа дека по средината се наоѓаат вистинските добродетели, имаме сведоштво во Светото Писмо каде што се вели: „Тогаш ќе ги разбереш правдата и правосудието, правината и секој добар пат“ (Изрек. 2, 9). Сите тие се наоѓаат во трите сили на душата, во која и се раѓаат и се изградуваат, имајќи ги за основа на своето изградување четирите основни добродетели, но повеќе од сѐ и над сѐ Христа, при што природните добродетели се очистувани преку дејствителните, кои се добрите природни особености на темпераментот – добрите дела според заповедите, а божествените и над природните се дарувани со благодатта на Светиот Дух.

88. Од добродетелите, едните се дејствителни, другите се природни, а третите се божествени, кои се од Светиот Дух. Дејствителните се дело на нашата добра слободна волја, природните произлегуваат од нашата природа, а божествените се од Божјата благодат.

89. Како добродетелите, така и страстите го имаат својот почеток и раѓање во душата. Но, добродетелите се раѓаат во душата природно, а страстите се раѓаат спротивно на нашата природа. Од желбите зависи дали во нашата душа ќе се роди доброто или злото: од тоа каде е желбата зависи каква ќе биде побудата и дејствувањето.

90. Светото Писмо ги нарекува добродетелите „моми“ (Песна 1, 2), затоа што се тие поврзани со душата и затоа се сметаат дека се со неа еден дух и едно тело. Момите служат како симбол на љубовта, а нивната облека и нивните украси се сведоштво на чистотата и светоста на девојките.

91. Има осум првобитни страсти. Три од нив се главни: чревоугодието, среброљубието и суетата, а останатите пет, се потчинети на нив, и тие се: блудот, гневот, жалоста, мрзливоста и гордоста. Исто така, од спротивните на нив добродетели – три се најглавни, а тоа се: воздржливоста, немањето желба за богатење и смирението, а по нив следат уште пет: чистотата, кротоста, радоста, храброста и самопонижувањето, а потоа и сите други добродетели. Да се проучи и да се знае силата, дејството и својството на секоја поодделна добродетел и на секоја поодделна страст е нешто што не може да го направи секој христијанин, а само оној што ги испитал на дело овие работи и што примил од Светиот Дух дарба да ги распознава и да ги разликува.

92. Добродетелите или дејствуваат или се извршувани. Тие дејствуваат во нас кога ќе им дојде времето, кога, колку и како сакаат. А ние ги извршуваме според нашата слободна волја, сообразно со нашата морална состојба и нашата навикнатост. Но, тие, сами по себе, се суштествени, а ние само приближно приоѓаме кон нив и според нив се изградуваме морално. Малкумина се оние што го усвојуваат она што е во нив духовно, суштествено и неизменливо пред идното вкусување од нив. А најголемиот дел од нас има само некаква сличност со добродетелите, а не и самата нивна суштина.

93. Евангелието го свештенодејствува оној, кој, откако навлегол во него, и на другите може да им ја предава неговата светлина. Тој ги сее евангелските зборови како некакво божествено семе во душевните ниви на своите слушатели, според зборовите на апостолот: „Зборот ваш секогаш да биде благодатен, зачинет со сол“ (Кол. 4, 6); „за да им даде благодат на оние што слушаат“ (Ефес. 4, 29). На друго место апостолот, откако ги нарекува духовните учители земјоделци, оние поучуваните нива што е обработувана, учителите ги нарекува орачи и сејачи на Божјото слово, а слушателите – богата и плодородна земја за обработување на добродетелите.

94. Различни се зборовите изговорени за поучување на другите според различноста на начинот како се собирани. Едни ги собираат овие зборови од учење, други – од читање, трети – од дејствување, од личен опит, а четврти – од благодатта. Но, како што водата, која е по својата природа насекаде еднаква, го добива својот посебен вид и квалитет од разликата на составот од земните состојки, низ кои минува, така што нејзиниот вкус, во зависност од тоа, е горчлив, сладок, солен или кисел, така и изговорените зборови, во зависност од моралната состојба на оној што говори, се различни и имаат различно дејство на слушателите и им принесуваат различна полза.

95. Евангелските зборови ѝ се дадени на целата разумна природа да се користи со нив, како од разни јадења; душата добива различна полза и чувствува различна наслада. Научените зборови за неа се како воспитувач, кој го формира карактерот на слушателите; зборовите придобиени од читање се како „мирна вода“, која храни, а оние што се здобиени од сопствениот опит – се како „бујно зеленило“ кое укрепува, и оние од благодатта ѝ даваат на душата спокој и веселба (сп. Псал. 22, 2, 5); – неискажливата благодатна радост е како „елејот од кој блеска лицето“ (Псал. 103, 15), кој дава светлина и помага.

96. Навистина, не само во себе, како животот, душата го има ова, но и кога ги слуша другите кога ја поучуваат, чувствува кога и со оние што поучуваат и со оние што слушаат – раководат љубовта и верата: кога оној што слуша – слуша со вера, а оној што поучува – поучува со љубов, кога без надуеност и суета им ги кажува своите зборови за добродетелите. Тогаш зборовите што се придобиени душата ќе ги прими како воспитувач; зборовите придобиени со читање – како хранител; зборовите научени од своето духовно искуство – ќе ги прими внатрешно со сладост, како од оној што ја украсува невестата; а зборовите од благодатта на Светиот Дух просветуваат и се како зборови на младоженец, кој се соединува со душата и ја развеселува. – Секој збор, кој излегува од Божјата уста, е или збор што излегува од устата на светиите со дејство на Светиот Дух, или преслатко вдахновение од Духот, со кој не се насладуваат сите, туку само достојните. Иако сите разумни се насладуваат со Божјите зборови, но не се многумина оние, кои за време на овој живот им се радуваат на зборовите на духот. Најголем е бројот на оние што ги примаат Божјите зборови од оние што ги научиле, но што и самите нивната сила не ја почувствувале, кои духовно уште со Исуса Христа не се причестиле, уште не јаделе од овој вистински леб на идниот живот. Зашто, тој им се дава само таму на оние, кои се достојни на секаква наслада; овој леб никогаш не е изедуван, ниту може да биде насила земен.

97. Ако немаме духовно чувство, не можеме со чувство на сладост да се насладиме со божествените работи. Зашто, како оној што ги повредил своите сетива, ги направил неспособни да го доживуваат надворешниот свет: да го допираат допирливото, да го гледаат видливото, да го слушаат чујното, да го мирисаат и да го вкусуваат она што има миризба и вкус, затоа што се тие сетива раслабени или полуумртвени, така и природните душевни сили, умртвени од страстите, станале нечувствителни за дејството и допирот со тајните на Светиот Дух. Зашто, оној што не ги гледа духовно, не слуша и не ги чувствува духовните работи, тој е духовно мртов. Зашто, не живее Христос во него, а и тој самиот не се движи и не дејствува со Христа и во Христа.

98. Телесните сетива имаат такво дејство во телесниот живот, какво што имаат душевните сили, особено, ако се здрави, во духовниот живот на човекот. Телесните сетива го доживуваат телесното, а душевните сили го гледаат и го доживуваат постоењето на духовниот свет, особено, ако во нас не постои некаква сатанска борба, која е спротивна на законот и умот и на духот. А кога душата и телото стануваат едно во Духот, кога стануваат едновидни, тогаш непосредно и суштествено ги познаваат и божественото и човечкото, такво какво што е според својата природа; јасно го соѕерцаваат нивното значење, како и единствената причина на сѐ – Света Троица, да ја види чисто, колку што е тоа можно.

99. Оној што безмолствува треба најнапред да ги има, како основа, овие пет добродетели, врз кои треба да ја изградува својата дејност. Тие се: молчењето, воздржувањето, бдеењето, смирението и трпението. Има три богоугодни дејности: пеењето на псалми, молитвата и читањето, а и рачната работа, – ако е немоќен. Овие добродетели не само што ги опфаќаат останатите добродетели, туку сите тие навлегуваат една во друга. – Од самото утро треба, оддалечувајќи се од сѐ, да се биде постојано во спомнувањето за Бога – преку молитвата и безмолвието на срцето. Првиот час треба трпеливо да се моли, вториот – да чита, третиот – да пее, четвртиот – да се моли, петтиот – да чита, шестиот – да пее, седмиот – да се моли, осмиот – да чита, деветтиот – да пее, десеттиот – да зема храна, единаесеттиот – да се одмори, ако има од тоа потреба, дванаесеттиот – да ја пее вечерната богослужба. Кој го минува денот вака добро, тој Му угодува на Бога.

100. Од сите добродетели, слично на пчелата треба да го собираме она што е најкорисно, и на таков начин, од сите по малку да земаме и да приготвуваме ризница на добродетелни дела, од кои настанува медот на премудроста, за радост надушите.

101. Ако сакаш, слушај како е добро да го минуваме времето на ноќта. Има три вида ноќно бдеење: за почетниците, за средните и за совршените. За почетниците е: половината од ноќта треба да се спие, а втората половина – треба да се биде буден: или од вечерта до полноќ, или од полноќ до утрото. За оние што дошле до средината од вечер да се биде буден еден или два часа, потоа четири часа да се спие и да се стане за утрена – да се моли пет или шест часа до утрото; потоа да се пее првиот час, и да се седи во безмолвие, како што е веќе речено, – или треба да се запази правилото: да се држи она што е дејство за секој час или да се одржува непрестаната молитва, без прекинување. За совршените бдеењето се состои во сеноќно стоење и молење.

102. Сега ќе кажеме и за храната. Околу 450 грама леб за секого што се подвизува во безмолвие, да се пие две чаши нерастворено вино и три чаши вода. А јадење да се зготви од она што ќе се најде, но да не биде зготвено особено вкусно. Она што го дава Божјата промисла да биде употребувано воздржливо. А најкраткото правило за оние што сакаат да живеат како што треба е следново: да бидат запазувани овие три сеопфатни добродетелни работи: постот, бдеењето и молитвата, со кои и преку кои им е давана особена сила на сите добродетели.

103. За безмолвието е потребно, пред сѐ, вера и трпение, како и, со сето срце, крепост и сила, љубов и надеж. Оној што верува, иако не го добие во овој живот она што го бара, или поради мрзливост или поради некоја друга причина, но по упокојувањето, во преминувањето во другиот живот, нема да не прими уверување за плодот на верата и на своите трудови и да не ја види слободата, која е во Исуса Христа, Кој е Искупител на нашите души и Спасител воплотениот Бог – слово. А оној што не верува, секако ќе биде осуден при исходот од своето тело и од овој свет. Впрочем, тој „ќе биде осуден“ како што е напишано и како што говори Господ (сп. Марко 16, 16). Зашто, оној што им робува на страстите и што бара слава од луѓето, а не од Бога, не е верен (сп. Јован 5, 44). Иако со зборови може тој да се чини дека е верен, но таквиот и самиот се мами, зашто не се гледа каков е. Зашто, таквите ќе слушнат: „бидејќи не си Ме примил во своето срце; Ме отфрли зад својот грб, затоа и Јас ќе те отфрлам тебе“. Верниот треба да биде оддаден и да верува во Божјата вистина, за која се сведочи во целото Свето Писмо, исповедувајќи ја својата немоќ, за да не падне под двојна и неизменлива пресуда.

104. Ништо не го прави срцето така скрушено и душата така смирена како разумното осамување, оддалечување од сите и молчење. А ништо друго не го растројува молчењето толку многу и не нѐ лишува од Божјата помош како што го прават тоа следниве главни страсти: самоувереноста, чревоугодието, многуглаголението и суетната грижа, надуеноста и високото мислење за себе, кое е владетел на сите страсти. Кој свесно и со задоволство си попушта и свикнува на овие страсти, тој во текот на времето свикнува сѐ повеќе и повеќе и со време станува како полумртов. Впрочем, ако дојде на себе, и со вера и ревност стави добар почеток и почне да го извршува она што е потребно, тогаш, пак, може да го добие она што го бара, особено, ако го бара со смирение. Ако поради невнимание и мрзливост се зацари макар само и една од спомнатите страсти, тогаш и целото мнозинство зла, на чело со неверувањето, ќе го нападнат и потполно ќе ја опустошат неговата душа, ќе ја направат со своите демонски бранувања и обезумувања како некогашниот Вавилон, така што, „последната состојба на тој човек станува полоша од првата“ (Матеј 12, 45), тој тогаш станува бесен непријател и навредувач на безмолвниците; јазикот негов секогаш е наострен против нив, тој е како брич и како меч остар од обете страни.

105. Водите на страстите, со кои матното и разбранувано море ја наполнува душата, можат да бидат препливани само во лесното кајче на воздржливоста и доброволната воздржливост. Зашто, сите текови на страстите извираат од невоздржливоста и алчноста за богатење, кои ја натопуваат земјата на срцето и внесуваат во него гнилеж и тиња на лошите помисли, го заматуваат умот, го помрачуваат срцето и го отежнуваат телото, а во душата и во телото предизвикуваат мрзливост, помрачување и замреност, ги лишуваат од нивните расположенија и чувства, кои им се природно својствени.

106. Ништо друго не ја прави душата така раслабена, безгрижна и безумна и кај ревносните подвижници, како што го прави тоа самољубието, кое е царица на страстите. Внушувајќи ни да им претставуваме спокој на телото, на трудовите околу придобивање на добродетелите, да сметаме оти е разумно да не се оптоваруваме со такви излишни трудови – околу извршувањето на Божјите заповеди. Ова ѝ ги одзема на душата и желбата и ревноста да го минува храбро патот на безмолвието и да предизвикува во неа силна и непобедлива мрзливост за извршување на благодатни дела.

107. За оние што биле мрзливи да ги извршуваат заповедите и потоа посакале да се ослободат од гревовната помраченост, не постои за тоа подобар лекар од размислување со вера за сето ова што е речено. Тоа е животворно лекарство, направено од многу составни делови, а ги лекува оние што го пијат, и нож што ги расечува гнојните гревовни рани и ги очистува. Оној што ќе се одлучи со вера и доверба да се послужи со овој нож, брзо ќе ги отсече сите страсти од својата душа. И, преку послушанието, ќе успее да Го најде Христа, да се угледа на Него да стане Негов слуга и со право да се нарекува христијанин.

108. Неможно е без труд и покајнички плач да се истрпат тешкотиите на безмолвието. Оној што плаче и што помислува за ужасите што ѝ претходат на смртта и за оние што следат по неа, пред да почнат оние вистинските, не може да нема трпение и смирение, кои се вистинската основа на безмолвието. А, ако го почне безмолвието без нив, тој секогаш со себе ќе ја има мрзливоста и високото мислење за себе, од кои настануваат судирите меѓу помислите, кои нѐ доведуваат до раслабеност. А потоа, ќерката на мрзливоста – невоздржливоста, го прави телото неотпорно и немоќно, а умот – помрачен и ожесточен. Тогаш и Исус се крие од нив.

109. Да се доживее измачувањето на совеста овде или пеколните маки во идниот живот – не е за сите, туку само за оние што грешат против верата и против љубовта. Совеста, држејќи го мечот на ревноста и изобличувањето – без жалост ги измачува виновните. А, оној кој им се спротивставува на гревот и на телото, таа го утешува. А, оној што им се потчинува на гревот и на телото, таа го прогонува сѐ додека не се покае. А, ако не се покае, маките од совеста во овој живот – продолжуваат во другиот живот, во текот на целата вечност.

110. Од сите страсти две се особено тешки и жестоки. Тоа се блудот и унинието или мрзливоста. Кога тие ќе надвладеат во душата, ја раслабуваат. И двете се тесно поврзани. Затоа и борбата со нив е особено тешка; нив не можеме воопшто да ги победиме. Првата, главно, е во пожелниот дел на душата и ги опфаќа и двата дела на нашето битие – душата и телото, разливајќи ја својата сласт по сите делови на нашата природа. Втората, унинието, има власт над умот, како плиш ги обмотува и душата и телото, и целата наша природа ја прави мрзлива и раслабена, како да е парализирана. Тие можат да бидат одгонети, макар што пред блажената бестрасност не можат да бидат конечно победени, кога душата, преку молитвата, ја добива силата на Светиот Дух, која, откако ќе ѝ даде олеснување, крепост и длабок мир, – ѝ дава вистинска радост и ги спасува од својата тиранија. Блудната страст е почеток и царица на сите страсти; ги нуди сластите на сластите, а нејзина сопатничка е мрзливоста и сите страсти, кои се тешко победливи. Преку нив сме победени и од сите други страсти.

111. Почетокот на умствената молитва е очистителното дејство на Светиот Дух и Неговата сила, и таинственото свештенодејство на умот, како почеток на безмолвието – е отсуството на секаква грижа; средината е просветителната сила на Духот и соѕерцанието, а крајот е издигнатоста на умот кон Бога.

112. Духовно светилиште, пред идните наслади на умот, – е умственото и таинствено дејство на душевниот жртвеник, на кој свештенодејствува и причестува Јагнето. Да се јаде од Јагнето на духовниот жртвеник на душата не е само да Го разбереме и да се причестиме од Него; туку тоа значи – да бидеме како Јагнето според Неговиот образ во идниот живот. Овде ги имаме само зборовите, а таму се надеваме и самите предмети на таинствата.

113. Молитвата на почетниците е како оган на веселба, кој излегува од срцето, а кај совршените – како благопријатна миризба, која дејствува внатре – во нив. Молитвата е проповед на апостолите, дејство на верата, на непосредната вера, причина за надежта, оживување на љубовта, ангелско движење, сила на бестелесните, нивно дело и нивна веселба, Божјо евангелие, известување на срцето, надеж на спасението, белег на осветувањето, симбол на светоста, познавање на Бога, пројавување на крштевањето, или очистување од бањата на повторното раѓање, обручување на Светиот Дух, радост Исусова, веселба на душата, милост Божја, знаме на измирувањето, печат Христов, зрак на духовното сонце, ѕвезда Деница на срцата, утврдување на христијанството, покајание и смирување со Бога, Божја благодат, Божја премудрост, почеток на самопремудроста, Божјо јавување, дело на монасите, живот на безмолвниците, признак на ангелското живеење. И зошто да говориме повеќе? – Молитвата е Бог, Кој дејствува во сите сѐ зашто единствено е дејството на Отца, Сина и Светиот Дух, Кој дејствува сѐ во Исуса Христа.

114. Ако Мојсеј не го добиеше жезолот на силата, тогаш тој не би му станал бог на фараонот и не би го казнил ни него ни Египет. Така и умот, ако ја нема во своите раце силата на молитвата не може да го скрши гревот, ниту спротивните сили.

115. Оној што говори и работи нешто без смирение е сличен на оној, кој гради куќа во зима и кој ја гради без малтер. Само малкумина се оние што со разум и од личен опит познале што е смирението. Оние што се обидуваат со зборови да го објаснат, слични се на оние што сакаат да ја измерат бездната. А ние, слепите, кои знаеме нешто сосема малку за оваа голема светлина, говориме: „Вистинското смирение и вистински смирените не говорат со зборови, не говорат ни за себе, ни за своето смирение, ниту се покажуваат дека се смирени; тие не се принудуваат да мудруваат смирено за себе и не се гордеат со своето смирение. Има разни видови смирение, но самото смирение е дар одозгора, дар на Божјата благодат. Според светите отци има главно два вида смирение: да се сметаме пониски од сите и на Бога да Му ги препишуваме сите наши добри дела. Првото смирение е тоа што е во почетокот, а второто е – она на крајот. Оние што се трудат да го придобијат, треба да ги имаат следниве три помисли: прва, дека се повеќе грешни од сите луѓе; втора, дека се посрамни од сите созданија, затоа што се во неприродна состојба и; трета, дека се полоши и од демоните – како слуги на демоните. Смирениот вака треба да говори: „Дали има на светот грешници, не велам, чии гревови би ги надминувале моите, туку, чии гревови би биле како моите? – Не, душо моја, јас и ти сме полоши од сите луѓе на земјава; ние сме правот под нивните нозе. – И како да не се сметам повеќе срамен од сите созданија, кога сите тие се во границите на својата природа, а јас, со моите безбројни беззаконија, сум паднат длабоко под мојата природа? Навистина, ѕверовите и животните се почисти од мене грешниот; јас сум паднат пониско и од пеколот, уште пред мојата телесна смрт се наоѓам во него, па како тогаш можеш да се самоизмамуваш и да се осмелуваш да се наречеш праведен, а знаеш дека со своите лоши дела си станал полош од сите грешници и од бесовите? Тешко тебе со твојата измама, бесен и нечист песу, за ова ќе бидеш осуден на вечен оган и на оган што не догорува!“

116. Според размислувањата на богословите, мудроста што се движи од Духот е силата на умствената, чиста и ангелска молитва, чиј белег е тоа, што за време на молитвата умот не се гледа ни себе ни нешто друго, ни за миг, зашто светлината што дејствува од него го оддалечува од сѐ што се случува надвор од него. Тогаш умот станува откинат од сѐ што е природно и осветлено и на неискажлив начин се соединува со Бога.

117. Има разни дејствувања и расположби, кои воведуваат и раководат кон ваквото смирение, кои взаемно влегуваат едно во друго и произлегуваат едно од друго, а тие се: молчењето, смиреното мислење за себе, смиреното зборување, смиреното облекување, самопонижувањето, скрушеноста и желбата да се биде секогаш смирен и последен во сѐ. Разумното молчење раѓа смирено мислење за себе, се раѓаат три вида смирение: смиреното зборување, носењето на изветвена и сиромашна облека и самопонижувањето. А овие три вида смирение раѓаат скрушеност, која доаѓа од допуштањето на искушенија; тоа се нарекува промислително поучување и од демоните – смирение. Скрушеноста лесно ја натерува човековата душа да се чувствува пониско од сите и последна од сите; сите да ги замислува и да ги стави над себе. На овие два начина се доаѓа до совршено и од Бога дарувано смирение, кое се нарекува како сила и совршенство на сите добродетели, а смирението сите свои добри дела Му ги препишува на Бога. Па така, првиот водач кон смирението е молчењето, од кое се раѓа смиреното мислење за себе, а од ова, потоа се раѓаат три вида смирение. Овие три ја раѓаат скрушеноста, а скрушеноста го раѓа седмиот вид на смирението мислењето дека сме пониски од сите. Ова смирение се нарекува уште и промислително смирение. А промислителното смирение го придонесува благодарственото, совршено и вистинско смирение. Првото од нив, промислителното, доаѓа вака: кога човекот ќе биде оставен на самиот себе и ќе биде поробен и совладан од секоја страст и од секоја помисла, тогаш, бидејќи е победуван од непријателскиот дух, и не наоѓа никаква помош, ни од своите дела ни од Бога, ниту од што и да е друго нешто, па кога е веќе готов да падне дури и во очајание, тој се смирува во сѐ, се скрушува, се смета подолу од сите, најпоследниот од сите и роб на сите, полош дури и од самите демони, зашто е подложен на нивната тиранија и е победуван од нив. Ете, ова е промислителното смирение, поради кое се дава и второто смирение, кое е повозвишено и во кое доаѓа до израз божествената сила, која е сесилна и може да направи сѐ. Па, сознавајќи дека е орган на божествената сила, човекот ги извршува чудните Божји дела.

118. Духовното соѕерцание е суштествена светлина, ум што не мечтае и е спокоен, вистинско дејствување на молитвата, кое тече непрестано од длабочината на срцето, воскресение на душата и нејзиното издигнување, божествена вчудовиденост и потполно издигнување на духот; таква богодвижна ангелска возбуденост на душата не може да се најде во нашиот род, денес кај нас, поради големата тиранија на страстите. Умот, обично, за сето тоа мечтае пред време. Бидејќи тоа е лесно и не бара никаков напор, но затоа тој понекогаш го губи малото добро расположение, кое му е дадено од Бога, затоа, не треба пред време да се бара она што е во свое време, а да го отфрламе и занемаруваме она што ни е во рацете; не треба тогаш да мечтаеме за нешто друго. На умот му е по природа својствено да има за спомнатото лесни фантазирања и вообразби, иако уште не го постигнал истото. Затоа, не е мало стравувањето таквиот да не биде лишен од она што му е дадено и да не го загуби својот разум, да падне во прелест: да стане мечтател, место да биде безмолвник.

119. Благодатта не е само верата, туку и дејствителната молитва. Таа, всушност, ја покажува вистинската вера, која го има Христовиот живот, зашто настанува со духот преку молитвата. Затоа, верата е мртва кај оној, којшто не ја гледа како дејство во него. Оној што верува само со зборови, тој не треба дури и да вели за себе дека верува; вистинска вера нема оној, кој не дејствува со љубов и со Светиот Дух. На тој начин, верата треба да ја пројавуваме и покажуваме преку успехот во извршувањето на добрите дела, како што говори божествениот апостол, велејќи: „Покажи ми ја својата вера без дела, а јас преку моите дела ќе ти ја покажам мојата вера“ (Јак. 2, 18), покажувајќи дека благодатната вера се открива со делата според зборовите, како што и заповедите се извршуваат со дело и со верата се светли, со верата која е во благодатта. Верата е корен на заповедите или, поточно, извор од кои се наводнуваат заповедите. Таа се разделува на два дела – на исповедање и на благодат, но сепак, според својата природа, останува неразделна.

120. Долгата и кусата скала на послушништвото има пет скалила, кои водат кон совршенството. Првото скалило е откажувањето од светот, второто е – потчинувањето (при влегувањето во манастир, дека ќе живее според манастирскиот устав), третото е – послушноста во животот, четвртото е смирението, а петтото љубовта, која е Бог. – Одрекувањето го дигнува паднатиот и го ослободува поробениот од материјалното. Потчинувањето Го наоѓа Христа и Му служи според Неговите зборови: „Кој Ми служи Мене, нека врви по Мене, и каде што сум Јас, таму ќе биде и Мојот слуга“ (Јован 12, 26). А каде е Христос? – Тој е на небото и седи оддесно на Отецот. Таму треба да биде и Неговиот слуга, таму каде што е Тој, на Кого Му служи. Ова треба да го има на ум кога се искачува на првото скалило од споменатата скала. Послушноста, која дејствува целосно според заповедите, прави скала од разни добродетели и нив, како скалила, ги поставува во својата душа. Силното смирение, откако ќе го прими смирениот од таа и таква скала, го издигнува горе кон небото и ѝ го предава на царицата на добродетелите – на љубовта, го приведува кон Христа и Му го претставува. Ете, вака лесно по кусата скала послушниот се издигнува кон небото.

121. Нема пократок пат за издигнување во небесното царство од издигнувањето по кусата скала на добродетелите, преку умртвувањето на петте страсти, кои ѝ се спротивни на послушноста, а тие се: непослушноста, противречењето, самоугодувањето, самооправдувањето и погубното мислење за себе. Тоа се членовите и деловите на непокорниот демон, кој ги проголтува лажните послушници и ги испраќа во бездната на земјата: непослушноста устата на адот, противречењето – нејзиниот јазик, остар како меч, самоугодништвото нејзините изострени заби, самооправдувањето – нејзиното грло, високото мислење за себе, кое испраќа во адот. Но, оној што ќе победи со послушноста, тој ги оттргнува и другите пречки и се издигнува кон небото, преку тоа единствено скалило. Навистина, нашиот човекољубив Господ направил несфатливо и неискажливо чудо: преку само една добродетел или, поточно, преку извршувањето на една заповед – може веднаш да се издигне на небото, како што преку непослушноста, паѓаме и пропаѓаме во адот.

122. Како некој друг свет, човекот се именува како нов човек, според зборовите на божествениот апостол, кој рекол: „Кој е во Христос, тој е ново создание“ (2. Кор. 5, 17). „Зашто нашата борба не е против крв и тело, туку против началствата, против властите, против световните управители на темнината од овој век, против поднебесните духови на злобата“ (Ефес. 6, 12), па така, сообразно со ова, треба да мислиме дека оние што војуваат скришно против нас, се наоѓаат во еден друг голем свет, кој е по природа соодветен со природата на нашите душевни сили. Зашто, три кнеза на злобата ги напаѓаат трите сили на душата, се борат против подвижниците; и во што некој од нив ќе покаже успех и во што и да се труди, во тоа и ќе биде напаѓан. А при ова, змејот, кнезот на бездната, започнува војна против оној што внимава на она што станува во неговото срце, како да ја има „јачината негова – во мускулите“ (Јов. 40, 11), преку сладострасниот исполин на заборавањето пушта на него вжештени стрели, го бранува морето на похотите во него, го распенува и разгорува и го исполнува и поплавува со потоци на ненаситни сласти. Кнезот на овој свет оние што одат по патот на извршувањето на добродетелите ги напаѓа, поведувајќи борба против раздразнителниот дел на нивната душа; преку исполинот на мрзливоста ги опкружува со магиите на страстите и се бори против нив, а тие секогаш храбро му се спротивставуваат, – победуваат и се победувани, а тој со тоа станува заслужен за венците што ги добиваат и за срамот пред лицето на ангелите. Кнезот на воздушните пространства ги напаѓа оние што се вежбаат во духовното соѕерцание, им претставува различни фантазии, како обид да дејствуваат на мисловниот дел заедно со воздушните духови на злобата; преку исполинот на незнаењето, ја помрачува и престрашува, внесувајќи во неа фантастични замаглени образи на духови и постојано ги менува, создавајќи призраци на молњи и громови, бури и потреси. Така, секој од овие тројца кнезови, напаѓајќи ги соодветните сили на душата, води против неа војна и секој од нив го напаѓа оној дел на душата, за којшто е и одговорен.

123. И тие некогаш биле умови, но отпаднале од нематеријалноста и тенкоста, па секој од нив добива извесна телесност, соодветно според нивната служба и дејство, со што се пријавиле во своето дејствување. Но, и тие, како и човекот, откако го загубиле ангелскиот рај на сладоста, се лишиле од божествената наслада, па затоа и тие, како и ние, почнале да ја наоѓаат својата наслада во земното и материјалното, станувајќи на некој начин материјални и свикнале на телесните страсти. И ние не треба да се вчудовидуваме, кога и нашата разумна и духовна душа, создадена според Божјиот образ, не сакајќи да Го познае Бога, станала животинска, нечувствителна и речиси безумна, поради тоа што се насладувала со телесното и материјалното. Зашто, навиката, обично, ја менува природата според нејзиното дејство, сообразно со нашата слободна волја.

124. Има пет видови страсти и телесни борби во нас, кои се насочуваат против нашата душа. Понекогаш телото злоупотребува со она што е само по себе, друг пат сака да го прави како природно она што е неприродно, понекогаш бива напаѓано од бесовите, здружени со нас; а се случува и само по себе да го прави она што не треба, изедначувајќи се со својата страст; најпосле, има и такви напади од бесовите, кои се поради нашето смирение, кога тие, со сите можни начини, се обидуваат да нѐ соблазнат, но не успеваат да го направат тоа.

125. Главните причини за овие напади се три. Тоа се: навиката да правиме злоупотреба со она што е, и, по Божјо допуштање, зависта и нападите од бесовите. Нападот и похотта од телото на душата и од душата – на телото, исто така, биваат по навика или по дејство. И самиот наш противник нѐ напаѓа некогаш ненадејно и без причина, зашто не знае за срам. Затоа, мој пријателе, не давај на крвожедната пијавица да ти ја пие крвта од твоите вени, затоа што е ненаситна, а не дозволувај им ни на змијата и на змејот до ситост да се нахранат со правот; така лесно ќе ги победиш лавот и змијата. Воздивнувај сѐ додека не се соблечеш од земното и долното и не се облечеш во повисокото жителство, сѐ додека не се преобразиш според образот на Исуса Христа, Кој те создал.

126. Навистина, оние што се само тело и кои го сакаат самољубието, секогаш им робуваат на сластољубието и на суетата; во нив се вкоренува и зависта. Сушејќи се од злобата и огорчувајќи се од доброто на ближниот, тие го клеветат доброто, тврдејќи дека е лошо, како да е род на прелеста, нема да ги примат оние што се од Духот, тие нема да поверуваат во Бога, ниту ќе Го познаат; затоа, тие, поради својата заслепеност и маловерност, ќе ги слушнат зборовите на Господа: „Вистина ви велам, не ве познавам“ (Матеј 25, 12).

127. Вистинскиот љубител на мудроста е оној, кој Го познал Бога од созданијата, а од Создателот сѐ што е земно и божествено; познавајќи ги сите овие работи не како научни, туку и лично ги доживеал и ги испитал. Или: совршен љубител на мудроста е оној што напреднал во љубовта кон моралните, природните и богословските работи, особено во љубовта кон Бога.

128. Оние што немаат Дух, пишуваат и говорат, и сакаат, дури и црквата да ја изградуваат, како оние што немаат дух (сп. Јуда 1, 19). Тие потпаѓаат под следнава клетва: „Тешко им на оние, кои се мудри во своите очи и разумни пред самите себе“ (Иса. 5, 21). Зашто, тие говорат во себе, а не говори Духот во нив (сп. Матеј 10, 20), како што рекол Господ. А оние што говорат во своите помисли, пред да добијат чистота, тие се прелестени од духот на високото мислење за себе. За ова говорат и следниве зборови на премудриот Соломон: „Ако си видел човек, којшто се смета за мудар, тогаш повеќе надевај се на безумен, отколку на него“ (Изрек. 26, 12). Затоа, апостолот советува: „Не мислете дека сте мудри“ (Рим. 12, 16). Ова ни го заповеда Божјата премудрост, а и самиот божествен апостол, исполнет со Божјиот Дух исповеда и вели: „Не дека сме способни да помислиме нешто како од себе; напротив, нашата способност доаѓа од Бога“ (2. Кор. 3, 5). И уште: „ Ние зборуваме пред Бога, во Христос“ (2. Кор. 12, 19). Зборовите на оние што зборуваат од себе не се слатки и не просветуваат, зашто тие кога говорат, тоа што го говорат не го земаат од живиот извор на Духот, туку го земаат од своето срце, кое е како некое езеро полно со тиња, во кое живеат и се хранат пијавици, змии и похотливи жаби, надуеност и невоздржливост; водата на нивното знаење е смрдлива, матна и млака, не вкусна и одвратна за пиење; кога пијат од неа, луѓето имаат вртоглавица, гадење и непријатност.

129. Божествениот апостол вели: „Вие сте телото Христово, а поодделно – членови“ (1. Кор. 12, 27) и пак: „Едно тело сте и еден Дух“ (Ефес. 4, 4). Како што е телото без духот мртво, така и оној што е умртвен од страстите, поради својата не грижа за заповедите, по светото крштение е без добри дела, како непросветен од Светиот Дух и од Христовата благодат: зашто, иако Го има Духот, според верата и воздржувањето, и Тој е во него без дејство и неподвижен во духовната умртвеност. Ние имаме една душа, а нашето тело има многу членови, но душата ги држи сите нив, ги оживотворува и ги движи, но тие се сепак способни да го примаат животот, но оние кои се поради некоја случајна немоќ – исушени, како мртви и неподвижни, иако ги држи во себе, остануваат без живот и без чувства. Така и Христовиот Дух, Кој престојува во сите Христови членови, оние од нив, кои не можат да бидат соединети со животот – ги движи и ги оживотворува; но и оние што се неспособни за ова по својата немоќ, Тој ги задржува човекољубиво, како Свои сопствени. На тој начин, секој верник, иако според својата вера е присоединет преку духовното посиновување, сепак, останува без дејство и не просветен – поради тоа што не дејствува и нема вера се лишува од светлината и од Исусовиот живот, па затоа, иако секој верник, како Христов член, Го има Христовиот Дух, но некој останува без дејство и неподвижен, како неспособен да се исполни со благодатта.

130. Има осум главни предмети на соѕерцанието. Првиот е Бог, невидлив и без видливост, беспочетен и несоздаден, Кој е причина на сѐ што постои, Едно Троично и пресуштествено Божество; вториот е чинот и состојбата на духовните сили; третиот е – составот на видливите работи; четвртиот – промислителното смирение на Бог словото; петтиот – сеопштото воскресение; шестиот – страшното Второ Христово доаѓање; седмиот – вечните маки; осмиот – царството небесно. Првите четири се завршиле и изминале, а вторите четири се во иднина и уште не се извршени; сепак, јасно соѕерцавани и признати дека стекнале потполна чистота на умот со силата на благодатта. А оној што пристапува кон она без светлината на благодатта, треба да знае дека живее во светот на фантазиите и дека нема соѕерцанија и дека се обмотани со мечтателен дух – со фантазии и мечтаења.

131. Но неопходно е да кажеме нешто и за прелеста, зашто таа е, поради мнозинството и разновидноста на нејзините искушенија и напади, речиси недостапна и тешко се распознава. Говорат дека прелеста се јавува во два вида: во вид на мечтаење и воздејство, и покрај тоа што таа ги има својот почеток и својата причина во гордоста. Првата е почеток за втората, а втората – почеток за третата, а уште и во вид на визија. Почетокот на лажното соѕерцание, на фантастичното соѕерцание, служи мислењето за тоа дека таквата личност знае сѐ, кое учи преку мечтаење да биде Бог, замислуван во некаква образна форма, а потоа следи прелеста, која преку мечтаења воведува во заблуда, која раѓа хула, а потоа и на јаве и на сон ја преплашува душата. Зашто, по погордувањето, следи гордоста од мечтаењата, по прелеста – хулата, по хулата – стравувањето, по стравувањето треперењето, по треперењето – истапувањето на умот. Таков е првиот образ на прелеста од мечтаењата. А вториот образ, во вид на воздејствување, е ваков: ваквата прелест го има својот почеток во сладострасноста, која се раѓа од природната похот. Од оваа сласт се раѓа незадржливоста на неискажливите нечистотии. Распалувајќи ја целата природа, и откако ќе го помрачи умот со идолите на мечтаењата, таа го доведува до истапување со опивањето на своето дејство и го збркува. Наоѓајќи се во ваква положба, прелестениот почнува да пророкува, прави лажни претскажувања, изјавува дека гледа некои светии и кажува зборови, кои тврди дека му се предадени од нив, се опива од страстите и станува како поседнат од бесовите. Ваквите мирјани, водени од духот на прелеста, ги нарекуваат блажени и јуродиви за Христа. Тие, обично, седат при храмовите на некои светии, тврдејќи дека тие ги одуховуваат, дека дејствуваат на нив и ги измачуваат и, преку нив, им јавуваат на луѓето откровенија. Но, ваквите треба, со право, да ги нарекуваме поседнати од бесови, прелестени и заблудени, а не пророци и претскажувачи на сегашнината и на иднината. Злобните бесови, откако го помрачиле нивниот ум со огинот на сладострасноста, ги лишуваат од умот, претставувајќи им некакви светии, давајќи им да ги слушаат нивните зборови и да ги видат нивните лица. Но, се случува и самите тие бесови да им се јавуваат и да ги збркуваат со своите преплашувања. Откако ќе ги впрегнат во јаремот на сатаната, па, против нивната волја, ги тераат да грешат со дела, како свои верни и послушни слуги, кои во свое време ќе ги испратат во пеколот.

132. Треба да се знае дека прелеста има три главни причини: гордоста, зависта на бесовите и допуштањето по казна. Гордоста е суетна лекомисленост и суета; зависта на бесовите е предизвикувана од успесите на подвижниците, а гревовниот живот е причина на грешниот живот. Прелеста што доаѓа од зависта и од горделивото мислење за себе, набрзо добива исцеление, особено, ако грешникот се смири. Но, прелеста која е последица на накажувањето – предавањето на сатаната заради направените гревови – често Бог ја остава дури и до самата смрт. А се случува и оние што не се виновни за гревови, заради нивното спасение, да им бидат предадени на бесовите за измачување. Исто така, треба да се знае, дека и самиот дух на горделивото високо мислење за себе им дава понекогаш претскажувања на оние, кои не се внимателни кон своето срце.

133. Сите побожни цареви и свештеници се вистински помазувани во новата благодат, така, како што биле праобразно помазувани и древните цареви и свештеници. Зашто, тие биле праобрази за нашата вистина, и не делумно, туку сите тие нас не означувале однапред. Тоа означува дека оној што се помазува е чист и бестрастен и дека Му е потполно посветен на Бога, и сега и во иднина.

134. Тој што ќе може да рече: „Устата моја ќе кажува мудрост, а мислата на срцето мое – поука“ (Псал. 48, 3), тој јасно ќе го покаже тоа од делата на Бог – Словото, ипостасната премудрост на Бога Отецот.

135. Прелеста е голема противничка на вистината. Таа ги води луѓето во пропаст и сега; преку неа во душите на мрзливите се зацарил мракот на незнаењето, кој ги отуѓува од Бога. Има три најглавни страсти од кои се раѓа таа. Тоа се: неверувањето, лукавството и разделеноста; тие се раѓаат една од друга и взаемно се поткрепуваат. Неверувањето е учителка на лукавството, а лукавството – сопатничка на разделувањето, кое води кон потполна мрзливост. Или, поинаку, разделеноста е родителка на лукавството, како што рекол Господ: „лукав и мрзлив слуго“ (Матеј 25, 26), а лукавството е мајка на неверувањето: зашто секој лукав човек е и неверен, а оној што не верува – нема страв од Бога. А, од немањето страв од Бога се раѓа мрзливоста – мајката на немарноста. Таквите не се грижат за доброто и прават секакво зло.

136. Вистинското знаење за Бога и за работите е совршено православно догматско учење. Ние сме затоа должни вака да Го прославуваме Бога: „Слава Ти, Христе Боже наш, слава Ти, затоа што си посакал да се воплотиш заради нас, иако си вечен Бог. Голема е тајната на Твојата промисла! Спасителе наш, слава Ти!“

137. Според Максим Велики, има три разни цели, поради кои даровитите луѓе ги пишуваат своите беспрекорни книги. Првата е за спомен на себе; втората е – за да им бидат корисни на другите, а третата е – да ја извршат послушноста што им била наложена. Со последната цел биле напишани многу книги за оние, кои со смиреност ги бараат зборовите на вистината. А оној што пишува од човекољубие, заради човечка слава и за да се покаже, од тоа нема да добие никаква корист, ни во овој ниту во идниот живот, туку ќе биде осуден и како човекоугодник и како лукав ограбувач на Божјата слава.

Обработи
Отец Митко Попоски 2022